DOOR INGEBORG JANSSEN | Deze zomer, hartje New York, met mijn gezin. Overal mensen, hele menigten voor de stoplichten, iedereen die tegelijk wil oversteken. Constant licht en geluid, zelfs ‘s nachts wanneer het geraas van de airco stopte was er op de achtergrond nog steeds geluid. Een leven wat 24 uur per dag door gaat. Pas in een grot, in het donker, onder de grond, ontdekte ik weer wat echt stilte is. Druppels water die je hoort vallen, drup voor drup.

In deze derde blogpost van een serie die ik samen met Jos Douma schrijf over het boek ‘Contemplative Church. How Meditative Prayer & Monastic Practices Help Congregations Flourish’ ga ik nog wat verder met hoofdstuk 2.

Het systeem staat onder druk

Bovenstaande herinnering komt bij mij het eerst naar boven als Haas het over systeem stressoren heeft. Lawaai, mensen dicht op elkaar, druk bezig, gespannen, alles met elkaar verbonden via internet en als laatste vooruitgang! Ook in rustiger delen van de wereld, gewoon in jouw en mijn dagelijks leven is hier veel van herkenbaar. Hoe kunnen we te midden van al deze gekte ons leven leven? Het is makkelijk om tot een aantal how to stappen over te gaan, maar dat is niet wat Haas doet, hij steekt eerst nog een aantal langen dieper af. Want wat is er aan de hand in ons leven, in onze maatschappij, in onze kerken? Maken we als protestantse – en evangelische – kerken een donkere nacht van de ziel door?

Donkere nacht van de ziel

Donker, daar houden we niet van, licht daar gaat het om! Dan zien we! Kijkend naar de veranderingen in het kerkelijk landschap, de ontkerkelijking, openheid voor allerlei spiritualiteiten, een grote klimaatdruk, weten we – als we eerlijk zijn – niet waar het naar toe gaat, tasten we in het duister ondanks al onze pogingen om bij te lichten. 

Johannes van het Kruis schrijft in de 16e eeuw over de donkere nacht van de ziel. Een spirituele weg waarin je als mens gestript wordt van je valse zelf, van je ego. Een proces waarin je als mens het idee hebt de weg kwijt te zijn, te ervaren dat het donker is, dat je weg glijdt. Er gebeurt veel in jezelf waar je niet altijd de vinger op kunt leggen, het is een proces van reiniging en uiteindelijk herstel, heelheid. Voor een donkere nacht hoef je niet bang te zijn, angst weerhoud je om Gods liefde te ontdekken.

Donkere nacht voor de kerk?

Haas benoemt dat de donkere nacht van de ziel aan de hand is in veel kerken. En we zijn tegelijk hard bezig die donkere nacht zo goed mogelijk weg te drukken met onze nieuwe modellen en manieren van kerk zijn. Wat als we het lef hebben deze donkere nacht wel in te gaan? Zoals een mens een donkere nacht niet voorbij kan lopen, kan de kerk dit ook niet.  Verlangen we naar heelheid voor onze wereld? Dan is die donkere nacht voor ons nu misschien wel de weg…

Het contemplatieve leven

Het contemplatieve leven nodigt ons uit meditatief gebed en monastieke praktijken te herontdekken te midden van ons hectische leven. Haas zet tegenover de 6 stressoren die hij noemt 6 monastieke praktijken die hij later in het boek uitwerkt. Stilte tegenover lawaai, innerlijke een-zaam zijn tegenover mensen dicht op elkaar, present zijn tegenover druk zijn, meditatief gebed tegenover stress, eenvoud tegenover digitale verbondenheid en zelf observatie tegenover vooruitgang. Het gevaar is dat zo monastieke praktijken tot een oplossing worden voor ‘ons probleem’. Haas wil lagen dieper afsteken, vandaar zijn nadruk op de donkere nacht van de ziel. En in die donkere nacht van de ziel kan stilte beklemmend zijn, eenzaamheid wanhoop worden enz. En toch worden de waterdruppels hoorbaar, komt naar verloop van tijd creativiteit naar boven, wordt het lichaam weer opgeladen en ontdekken we onszelf dieper. Wat voor de mens geldt, geldt hier net zo goed voor de kerk.

Haas stelt ‘dat toen de Protestantse beweging zich langzaam van de Rooms-Katholieke mainstream stroom verwijderd raakt, we voor het overgrote deel, in ieder geval structureel, de verbinding kwijt raakten met het levende water van spirituele gemeenschap van de meer dan duizend jaar oude monastieke spirituele ontwikkeling.

Naast de vele zegeningen van de Reformatie.., is de protestantse gemeenschap en haar pastors nog steeds bezig met een spirituele inhaalslag, zoekend naar gebed en praktijken die richting kunnen geven aan een resonantie van innerlijk leven, zowel voor personen als gemeenschappen.

Dat is een stevige uitspraak die we snel terzijde willen leggen en waarop ik veel reacties zie komen. Ik zou zeggen: kauw er maar eens op en laten we hier over in contemplatief gesprek gaan.  Een gesprek waarin we niet gaan argumenteren, maar bij elkaar in de ziel willen kijken.